ما برای فهم تحولات آتی نهاد مدرسه و نظام آموزش رسمی در ایران، نیازمند فهم روابط بین کنشگران نظام آموزشی و الگوهای مداخلاتی آنان هستیم. علی قربانی
علی قربانی، پژوهشگر تعلیم‌و‌تربیت
نظام آموزشی و تربیتی ایران که به سبک سنتی الگوهای نهادی همچون مساجد، مکتبخانه، مدارس علمیه، خانقاه‌ها و نظامات فتوت را دربرمی‌گرفت، از دوره فتحعلیشاه قاجار ، یعنی حدود ۲۰۰ سال پیش دچار تحولاتی شد که به مرور و تا پایان عصر پهلوی (طی ۱۵۰ سال)، مدرسه جدید (اسکول) و دانشگاه (یونیورسیتا)، به جزء اصلی آن مبدل گشت. برای ایجاد این تحو ل نهادی، کنشگران مختلفی در وجه فردی و گروهی به فعالیت پرداختند که مهمترین آنها را می‌توان در ۴ گروه ذیل دسته‌بندی کرد: بیگانگان حاکمیت روشنفکران روحانیت
به لطف خدا توفیق داشتم در رساله دکتری خود مطالعه‌ای بر روی این کنشگری‌ها داشته و چارچوبی برای تحلیل آن ارائه دهم. بر اساس این مطالعه، تحولات نظام آموزشی، تصویری است از تحولات ساخت اجتماعی و نمی‌توان بدون توجه به روابط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، تحولات مدرسه را به درستی درک کرد. نقص عموم پژوهش‌هایی که تا کنون به زبان فارسی در زمینه تاریخ تحولات مدرسه‌ای نگاشته شده نیز به همین مسئله باز می‌گردد. تحولات نظام آموزشی، تصویری است از تحولات ساخت اجتماعی و نمی‌توان بدون توجه به روابط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، تحولات مدرسه را به درستی درک کرد.
